İranın Türkiyə ilə sərhədindəki Qərbi Azərbaycan əyalətinin
mərkəzi olan Urmiya şəhərində yerləşən 800 illik Səlcuqlu əsəri Üç Kümbet, Səlcuqluların bölgədəki varlığının canlı nümunəsi olaraq seçilir. Böyük abidəni ziyarət edən yerli və xarici turistlər gördüklərindən heyrətlənirlər.
Urmiya şəhər mərkəzinin birinci səmtində, Canbazan Caddəsinin Bazarbaş Məhəlləsində yerləşən Üç Kümbet məqbərəsi, Səlcuqluların İrana işlərinin tipik bir nümunəsi olaraq bu günə qədər mövcudluğunu qorumağı bacardı.
İranda Səlcuqluların hökm sürdüyü 12-13 əsr. Əsrlər boyu bastion şəklində ziyarətgahlar tikmək ümumi bir ənənə idi.
Üç Kümbet, 10 əsr əvvəl paytaxt Tehranın Rey şəhərində inşa edilmiş Böyük Səlcuqlu Dövlətinin qurucusu Tuğrul Bəyin (995-1063) məqbərəsi olan Tuğrul Qülləsinə memarlıq bənzərliyi ilə diqqət çəkir. Bundan əlavə, istifadə olunan materiallar, o dövrün Səlcuqlu əsərləri ilə eynidir.
Binanın içərisində olan Kufi kitabələrindən Üç Kümbetin 1201-ci ildə dövrün Səlcuqlu əmrlərindən biri olan Şişkat Müzafferi tərəfindən Mansur bin Musa adlı bir memar tərəfindən tikildiyi anlaşılır.
Əvvəllər Zərdüştlərə məxsus bir atəş məbədi olaraq istifadə edilən ikimərtəbəli binanın alt mərtəbəsi bir sisternə, üst mərtəbəsi isə məzara çevrilmişdir. 13 metr hündürlüyü və 5 metr diametri olan binanın birinci mərtəbə qapısının hündürlüyü 1,7 metr, məzar hissəsi olan ikinci qapının hündürlüyü isə 2,5 metrdir.
Bina təməl üzərində kiçik daş və gövdədə acur adlanan əhəng kərpicindən tikilmişdir. Türbənin girişindəki bəzəklər öz növlərinə görə unikal olsa da, tikintidə istifadə olunan daş və kərpic parçaları həndəsi tikmə və kufi xəttatı ilə bəzədilib.
Türbənin girişindəki baş bəzəklər öz növlərinə görə misilsizdir və həndəsi naxışlarla, daş və gips parçaları şəklində kufi yazıları ilə bəzədilmişdir. Tac qapısının açılması müqarnalarla taclandırıldığı halda, silindrik gövdənin xarici səthi çoxbucaqlı formalarla bəzədilmişdir.
Günbəzin içindəki bəzəklər və istifadə olunan qəhvəyi kərpiclərin incə çevikliyi günbəzi bədii bir görüntü yaradır. Binanın mihrabı isə digər Səlcuqlu dövr qurbangahlarının xarakterindədir.
Urmiya şəhərində və ətrafında eyni kubokun daha ikisinin olduğu və buna görə Üç Kumbet adlandırıldığı bildirilir. Vaxt keçdikcə digər 2 kubonun arxeoloji qalıqları tapılmadı. Bu səbəbdən 2 kubokun məhv edildiyi və yalnız mövcud kubbanın ayaqda qaldığı düşünülür. Digər tərəfdən, binanın sadə plan formasına görə bu adla adlandırıldığını düşünənlər də var. Üç Kümbet bağında Urartulardan və qədim İran tarixindən yazılarla yanaşı bir çox türbə var. Əsərin ətrafı əvvəllər boş olsa da, Üç Kümbet şəhərin genişlənməsi ilə məhəllədə qaldı.
7 dekabr 1935-ci ildə İranın milli əsərləri kimi qeydiyyata alınan və Sengi Se Kümbet adı altında muzeyə çevrilən bina yerli və xarici turistlər tərəfindən ziyarət edilir.
