Bu gün görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas Əzizə Cəfərzadənin anım günüdür.
Aləmdə səsi olan sənətkar
Əzizə Məmməd qızı Cəfərzadə 29 dekabr 1921-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. İbtidai təhsilini 25 nömrəli məktəbdə alıb. Daha sonra təhsilini Teatr texnikumu və ikiillik Müəllimlər İnstitutunda davam etdirib. Təyinatla Ağsu rayonunun Çaparlı kəndində müəllim işləyib.
Sonradan Azərbaycan Dövlət Universitetinin (BDU) Filologiya fakültəsini bitirən Ə.Cəfərzadə C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında Ssenari şöbəsinin müdiri, Teatr texnikumunun müdiri, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda baş elmi işçi, şöbə müdiri işləyib. 1974-cü ildən isə Bakı Dövlət Universitetinin professoru olub. O, “XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatında maarifçi-ziyalı surətlər” mövzusunda namizədlik (fəlsəfə doktoru), “XIX əsr Azərbaycan poeziyasında, xalq şeiri üslubu” mövzusunda isə doktorluq dissertasiyalarını müdafiə edib.
Ə.Cəfərzadə elmi fəaliyyətlə kifayətlənməyib, bədii yaradıcılıqla da məşğul olub, bir-birindən maraqlı əsərlər qələmə alıb. XX əsr Azərbaycan nəsrində onun yaradıcılığının xüsusi yeri var. O, milli-mənəvi dəyərlərin qorunması yolunda əlli ildən artıq yorulmadan fəaliyyət göstərib. Azərbaycan tarixinin ayrı-ayrı dövrlərində baş vermiş hadisələr, görkəmli şəxsiyyətlərin parlaq həyatı Əzizə xanımın həmişə diqqət mərkəzində olub. Eyni zamanda müasir gəncliyin həyatından bəhs edən roman, povest və hekayələri də oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb.
Ə.Cəfərzadə “Əzrayıl” adlı ilk hekayəsini on altı yaşında yazıb. Müəllifin ilk kitabı isə 1948-ci ildə çap olunub. Ancaq Moskvanın xüsusi qərarı ilə satışı dayandırılır. Sonra müsadirə edilib yandırılır. Bütün bunlara baxmayaraq, o, ruhdan düşmür. Əksinə, onun mübarizlik ruhu daha da coşub-daşır. Bir-birinin ardınca “Natəvan haqqında hekayələr”, “Aləmdə səsim var mənim”, “Vətənə qayıt”, “Yad et məni”, “Bakı-1501”, “Cəlaliyyə”, ”Sabir”, “Eldən elə” , “Bir səsin faciəsi”, “Zərrintac-Tahirə”, “İşığa doğru”, “Bəla”, “Rübabə-sultanım”, “Xəzərin göz yaşları” və s. əsərlərini qələmə alır.
Görkəmli yazıçıya daha çox şöhrət gətirən əsərlərindən biri “Aləmdə səsim var mənim” romanıdır. Yazıçı əsərə adı Seyid Əzim Şirvaninin “Seyyida, ölmərəm aləmdə səsim var mənim” məqtəli qəzəlindən götürüb. Əsər şairin həyat və yaradıcılığından bəhs edir. Eyni zamanda Şamaxı mühiti, onun ədəbi-mədəni hadisələrinin canlı mənzərəsi də öz əksini tapıb. Qeyd edək ki, əsərdə el şənlikləri - çəngi məclisi, toy və yas mərasimləri, şeir məclisi - “Beytüs-səfa”, Novruz-ilaxır çərşənbə adətləri diqqətçəkən və oxucuda dərin maraq yaradan hadisələrdəndir.
Müəllifin “Xəzərin göz yaşları” povestində 1938-ci ildə Azərbaycanda yaşayan Cənubi azərbaycanlıların Stalin rejimi tərəfindən bir həftə ərzində İrana məcburi deportasiyasından bəhs olunur.
Ə.Cəfərzadə istər klassik Azərbaycan ədəbiyyatının, istərsə də şifahi ədəbi irsimizin öyrənilməsi sahəsində durmadan çalışıb. Bir sıra aşıq və şairlərin əsərlərini toplayıb çap etdirib. “Fatma xanım Kəminə”, “Könül çırpıntıları”, “Azərbaycanın aşıq və şair qadınları”, “Şirvanın üç şairi”, “Mücrüm Kərim Vardani. Sünbülüstan”, “Abdulla Padarlı. Seçilmiş əsərləri”, “Hər budaqdan bir yarpaq” kitabları yazıçının ədəbiyyatımıza, mədəniyyətimizə bağlılığından və sevgisindən xəbər verir.
O, həmçinin fasiləsiz olaraq televiziyada “Klassik irsimizdən”, “Aşıq Pəri” və s. çoxsaylı proqramların müəllifi və aparıcısı olub. Bununla yanaşı, radioda uzun illər Cənubi Azərbaycan üçün verilən proqramların və “Ana” radiojurnalının iştirakçısı kimi bu verilişlərdə ədəbi irsimizi təbliğ edib.
Ə.Cəfərzadə bir sıra xarici müəlliflərin, o cümlədən S.Şokumun “Bizim diyar”, Ə.Kabaklının “Əjdaha daşı”, S.Smirnovun “Brest qalası”, Ş.Rəşidovun “Güclü dalğa”, A.Lixanovun “Mənim generalım” və s. əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə edib. Yazıçının öz əsərləri də rus, fars, ərəb, qazax və s. dillərə tərcümə edilərək xarici ölkələrdə nəşr olunub.
Görkəmli yazıçı eyni zamanda xalq yaddaşının da vurğunu olub. “Bayatı düşüncələrim”, “Xızır Nəbi ”, “Novruz” və başqa etnoqrafik yazıları ictimaiyyətin marağına səbəb olub. O, bir çox xarici ölkələrdə, o cümlədən Türkiyə, İran, İsrail, Malayziya, Sinqapur, Hindistan, Kipr, Suriya və keçmiş Yuqoslaviya respublikalarında təşkil olunan konfranslarda ölkəmizi layiqincə təbliğ edib.
1981-89-cu illərdə Respublika Qadınlar Şurasının sədri vəzifəsində çalışan Əzizə xanım qadın və uşaqların hüquqlarının müdafiəsi sahəsində aktiv fəaliyyət göstərib.
Özünü Azərbaycana həsr edən yazıçı həm də xeyriyyəçi kimi zəhmətkeş insanların sevgisini qazanıb. Kitablarından qazandığı qonorar hesabına 1979-cu ildə Hacıqabul rayonunun Tağılı kəndində orta məktəb və klub binası tikdirib.
Ə.Cəfərzadənin Azərbaycan elmi və ədəbiyyatı qarşısında göstərdiyi xidmətlər yüksək qiymətləndirilib. O
, “Xalqlar dostluğu”, ”Şöhrət” ordenləri ilə təltif edilib. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü olub. 2001-ci ildə Xalq yazıçısı fəxri adına layiq görülüb.
“Azərbaycan müəllimi” qəzetinin şöbə müdiri, pedaqoji elmlər üzrə fəlsəfə doktoru Şamxəlil Məmmədov “Aləmdə səsi olan insan” adlı publisistik məqaləsində yazır: “...Şairdir ana, sözü-söhbəti ilə. Nəğməkardır ana, dürlü-dürlü laylaları ilə. Dünyanın ən böyük rəssamıdır ana, əllərinin xalıda, xalçada açdığı naxışları ilə. Həyatda ilk əbədi, humanist bir varlıqdır ana, yuxusuz gecələri, qiyməti olmayan yaz ətirli nəvazişi ilə... Belə qadınlardan biridir Əzizə Cəfərzadə...”
Görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas Əzizə Cəfərzadə 4 sentyabr 2003-cü ildə vəfat edib. Öz vəsiyyətinə əsasən Hacıqabul rayonunun Tağılı kəndində dəfn edilib.
Şakir QURBANOV
