Rus yazıçısı, publisist, tarixçi, şair, ictimai və siyasi xadim, ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Aleksandr İsayeviç Soljenitsının xatirə günüdür.
O, 11 dekabr 1918-ci ildə Rusiyanın Kislovodsk şəhərində anadan olub. Rostov Universitetinin riyaziyyat fakültəsində təhsil alıb. Moskva Fəlsəfə, Ədəbiyyat və Tarix İnstitutunu qiyabi bitirib. İkinci Dünya müharibəsində sovet ordusunda xidmət edib, kapitan rütbəsi alıb. Ancaq cəbhədən yazdığı məktublarındakı anti-Stalin baxışlarına görə 8 il həbs cəzası alıb. 1950-ci ildə üç il yaşadığı Qazaxıstanın Ekibastus şəhərindəki siyasi məhbuslar üçün xüsusi düşərgəyə göndərilib, sonra isə düşərgədən deportasiya edilib. 1970-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülüb. 1974-cü ildə sovet hökuməti tərəfindən SSRİ vətəndaşlığından məhrum edilib. İllərlə İsveçrə və ABŞ-da sürgündə yaşayıb. 1991-ci ildə sürgünə dair qərarı rəsmi olaraq qaldırıb. 1994-cü ildə Rusiyaya qayıdan Aleksandr Soljenitsın 2008-ci ilin avqustunda Moskvada vəfat edib.
Onun tərcümeyi — halı Sovet dissidentlərinin taleyinin nümunəsidir, əsərləri Nobel mükafatı ilə qeyd olunan beş rus yazıçılarından biridir. Soljenitsın Rusiyanın tarixi taleyini heç də asan dərk etmək yolu keçməmiş, milli dövlət quruculuğu konsepsiyasını formalaşdırmış, romanlar, hekayələr və gündəliklərdə Sovet reallığının heyrətamiz obrazlarını yaratmışdır.
O, 1970-ci ilin əvvəlində vətənə xəyanətdə ittiham olunur.Yazıçı növbəti həbsdən qaçır, vətəndaşlıqdan məhrum edilir və xaricə göndərilir. Sovet hakimiyyətinin bu cür kəskin reaksiyasının səbəblərindən biri yazıçının təkcə ölkənin ortasında deyil, xaricdə də populyarlığının artmasıdır. Bunun göstəricisi Nobel komitəsinin mükafatıdır. Bir müddət Soljenitsın İsveçrədə yaşayır, rus mühacirət cəmiyyətlərindən yardım və dəstək alır. Tezliklə həyat yoldaşı onun yanına köçür və onlar birlikdə ABŞ-a köçürlər.
Soljenitsın siyasi xəritədən SSRİ-nin yox olduğu, Rusiyada demokratik cəmiyyət qurulduğu zaman Vətənə qayıdır. Yazıçının kitablarını yenidən dərc etməyə başlayırlar. Rusiya Federasiyasının hökuməti ona mənzil və bağ verir. Amma bu, Soljenitsınin ələ alınması deyil: o, yeni dövlətin qurulması və orada aparılan islahatlarla bağlı dəfələrlə tənqidi bəyanatlarla çıxış edir. Yazıçı Rusiyanın azadlıq və vətənpərvər səsi olaraq qalır.
Soljenitsın xarakterinin əsas fərqləndirici xüsusiyyətləri həyatdan maraqlı faktları üzə çıxarmaq, daxili azadlıq və vətənpərvərlikdir. Məhz bu keyfiyyətlər ona Sovet sisteminə cəsarətli meydan oxumağa, onun dissidentin payına düşən bütün sınaqlardan keçməyə imkan verdi. Onun kitabları-insanın öz mənəvi təmizliyini, totalitarizm şəraitində ləyaqət və dünyaya məhəbbət hisslərini qoruyub saxlaması tarixidir.
Yazıçı sovet quruluşunun tənqidlərinə baxmayaraq, onun mübarizəsi dissidentlərin əksəriyyətinə yaxın olsa da, onun bu cəmiyyətlə dəfələrlə ziddiyyətləri olub. Bunun səbəbi Rusiyanın gələcəyi, monarxik quruluşun idealizasiyası, böyük imperiyanı məhv edən Kommunist ideyalarının yayılması üçün Qərbin tənqidi ilə bağlı milliyyətçi-pravoslav baxışlarıdır. Bu konsepsiya üçün Roy Medvedev və Andrey Saxarov, Lev Kopelev , həmçinin Andrey Sinyavski tərəfindən tənqid olunub. Yazıçının satirik portreti "Moskva 2042" romanında Vladimir Voynoviç, Yuri Kuznetsov — "Məsihin yolu"poemasında təqdim edilmişdir.
Onun əsərləri Sovet dövrünün dramatik səhifələrinin düzgün əks etdirir. Onun kitabları-insanın öz mənəvi təmizliyini, totalitarizm şəraitində ləyaqət və dünyaya məhəbbət hisslərini qoruyub saxlaması tarixidir.
Şakir QURBANOV
